Trong nền nghệ thuật sân khấu truyền thống của Việt Nam, Tuồng (hay còn gọi là Hát Bội) có vai trò quan trọng, góp phần phản ánh những giá trị văn hóa, đạo đức của xã hội phong kiến. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, trong Tuồng lại có sự phân biệt rõ rệt giữa Tuồng Cung Đình và Tuồng Đồ. Dù cùng xuất phát từ nghệ thuật Tuồng, nhưng hai dòng Tuồng này lại có sự khác biệt lớn về nguồn gốc, nội dung, hình thức thể hiện và đối tượng khán giả. Hãy cùng tìm hiểu sự phân biệt giữa Tuồng Cung Đình và Tuồng Đồ trong bài viết dưới đây.
Về Tuồng Cung Đình
Tuồng Cung Đình là loại hình nghệ thuật Tuồng được biểu diễn trong các cung điện, triều đình, và thường dành riêng cho các tầng lớp quý tộc, hoàng gia. Đây là dòng Tuồng mang tính chính thống, được phát triển và duy trì nhờ sự bảo trợ của triều đình.
Đặc điểm của Tuồng Cung Đình:
Nội dung: Các vở Tuồng Cung Đình chủ yếu mang những chủ đề lịch sử, phản ánh những sự kiện quan trọng trong triều đại hoặc kể về những câu chuyện thần thoại, huyền sử. Những vở diễn này không chỉ có mục đích giải trí mà còn mang tính giáo dục, đề cao đạo đức trung quân, hiếu thảo và những giá trị lý tưởng của xã hội phong kiến.
Hình thức biểu diễn: Tuồng Cung Đình có hình thức biểu diễn rất nghiêm túc và quy củ. Các điệu hát, điệu múa, và trang phục đều tuân theo quy tắc chặt chẽ, nhằm thể hiện sự trang trọng và uy nghiêm của triều đình. Các diễn viên phải thể hiện điệu bộ, ngữ điệu và thái độ hết sức nghiêm túc, nhằm tôn vinh giá trị của các nhân vật trong vở diễn.
Khán giả: Đối tượng khán giả chủ yếu của Tuồng Cung Đình là tầng lớp quý tộc, hoàng gia, và quan lại, những người có quyền lực trong xã hội. Các vở diễn này thường được tổ chức trong các dịp lễ tết, hội hè của triều đình.
Trang phục và biểu tượng: Trang phục trong Tuồng Cung Đình thường rất cầu kỳ và tỉ mỉ, nhằm tôn vinh những nhân vật quan trọng trong vở diễn. Các biểu tượng này thường mang tính chất uy nghi, thể hiện quyền lực và sự trang trọng của triều đình.
Về Tuồng Đồ
Tuồng Đồ là dòng Tuồng mang tính chất dân gian, được hình thành và phát triển trong đời sống nhân dân, không phải trong khuôn khổ cung đình. Tuồng Đồ còn được gọi là Tuồng hài, Tuồng gây cười, với đặc trưng nổi bật là sự giải trí và phê phán xã hội. Tuồng Đồ mang các đặc điểm sau đây:
Nội dung: Các vở Tuồng Đồ thường có nội dung vui nhộn, dí dỏm và mang tính giải trí cao. Các chủ đề trong Tuồng Đồ không đi sâu vào những sự kiện lịch sử hay huyền sử, mà thường xoay quanh các câu chuyện hàng ngày, mối quan hệ gia đình, xã hội và tình yêu, với những tình huống hài hước, gây cười. Những vở Tuồng Đồ cũng thường dùng sự châm biếm, mỉa mai để phê phán các thói hư tật xấu trong xã hội.
Hình thức biểu diễn: Tuồng Đồ có hình thức biểu diễn tự do, không tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt như Tuồng Cung Đình. Các diễn viên trong Tuồng Đồ thường thể hiện các động tác hài hước, cường điệu và mang tính giải trí cao để thu hút sự chú ý của khán giả.
Khán giả: Khán giả của Tuồng Đồ chủ yếu là những người dân bình dân, tìm kiếm sự giải trí và thư giãn. Các vở diễn Tuồng Đồ không chỉ nhằm giải trí mà còn phản ánh cuộc sống, xã hội, giúp khán giả giải tỏa căng thẳng sau những giờ làm việc vất vả.
Trang phục và biểu tượng: Trang phục trong Tuồng Đồ thường đơn giản hơn so với Tuồng Cung Đình, và các nhân vật trong vở diễn thường có hình ảnh phong phú, thậm chí có phần cường điệu, tạo ra sự hài hước, phù hợp với tính chất của loại hình nghệ thuật này.
Sự Khác Biệt Chính Giữa Tuồng Cung Đình và Tuồng Đồ
Chủ đề: Tuồng Cung Đình thường phản ánh các câu chuyện lịch sử, huyền sử hoặc các giá trị đạo đức của xã hội phong kiến, còn Tuồng Đồ lại hướng đến các câu chuyện vui nhộn, phê phán các thói hư tật xấu trong xã hội.
Hình thức biểu diễn: Tuồng Cung Đình tuân theo các quy tắc nghiêm ngặt về âm nhạc, trang phục và điệu bộ, còn Tuồng Đồ linh hoạt, tự do hơn, ít nghiêm túc và chú trọng vào các yếu tố hài hước.
Khán giả: Tuồng Cung Đình phục vụ cho tầng lớp quý tộc và hoàng gia, trong khi Tuồng Đồ dành cho khán giả bình dân, những người tìm kiếm sự giải trí và thư giãn.
Đạo đức: Tuồng Cung Đình chú trọng đến các giá trị đạo đức nghiêm ngặt của Nho giáo, đặc biệt là trung quân, hiếu thảo và tiết nghĩa. Tuồng Đồ ít quan tâm đến những giá trị này mà chủ yếu là những tình huống gây cười, giải trí cho khán giả.
Cả Tuồng Cung Đình và Tuồng Đồ đều có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh các giá trị khác nhau trong xã hội phong kiến và đời sống nhân dân. Trong khi Tuồng Cung Đình thể hiện sự trang trọng, nghiêm túc và phản ánh các giá trị đạo đức của triều đình, Tuồng Đồ lại mang tính giải trí, phê phán xã hội và hướng đến đối tượng khán giả bình dân. Việc phân biệt rõ ràng giữa hai dòng Tuồng này không chỉ giúp ta hiểu rõ hơn về sự phát triển của nghệ thuật sân khấu Việt Nam mà còn giúp chúng ta nhận diện được những giá trị văn hóa mà mỗi dòng Tuồng truyền tải.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phạm Duy. Đặc khảo về dân nhạc ở Việt Nam. Nhà xuất bản Thế giới & Phương Nam Book.